Cookies

Deze website maakt gebruik van cookies. Wij verzoeken u om cookies te accepteren. Meer info

Noortje Bot: Ongemakkelijke woke

Welkom! Maak het jezelf niet gemakkelijk.


Doe niet alsof je thuis bent.


Ik wil het hebben over ongemak. 

Wanneer voelde jij je voor het laatst ongemakkelijk? Waar kwam je ongemak vandaan? En vooral: wat heb je ermee gedaan?


Ongemak komt in vele vormen en maten. Vanuit onzekerheid, schaamte of woede. Ongemak houdt me bezig. het woord komt vaak langs in de gesprekken die ik voer over diversiteit en inclusie. Sinds begin dit jaar ben ik betrokken bij het project 'Woke en Weerstand', waarin we studenten en docenten van de UvH in gesprek willen brengen over de ongemakkelijke onderwerpen rond (anti)racisme, dekolonisering en wokeisme op de universiteit.  Het ongemak dat naar boven komt bij deze onderwerpen intrigeert me. Ik heb het idee dat daar een antwoord ligt. Al vraag ik mij inmiddels af of het niet juist om een gebrek aan antwoorden gaat.


Aan de start van het project Woke en Weerstand hebben we zowel online als aan tafels in de kantine een dialoog gevoerd met studenten en medewerkers van de universiteit. We hebben hen gevraagd naar hun associaties bij de term 'woke'. De reacties liepen zeer uiteen. Woke werd een gevaar genoemd, een vorm van 'morele verhevenheid'. Aan de andere kant werd woke juist gezien als verrijking, een manier om 'wakker te zijn op discriminatie'. Er waren ook reacties die verschillende kanten afwegen: "Wokeness zorgt voor verwarring. Ik gebruik de term daarom liever niet. [..] We zijn bang om fouten te maken, maar ik geloof juist dat die nodig zijn om te leren". De tegenstellingen die te vinden waren in de onlinereacties, leken minder aanwezig aan de dialoogtafels in de kantine. "Het project heet Woke en Weerstand, maar waar is de weerstand?" vroeg een medewerker na afloop. De reacties van de deelnemers aan de dialoogtafels waren erg positief. Het was fijn om met elkaar in gesprek te gaan over deze prangende onderwerpen. Al bleven er ook vragen liggen: "Hoe nu verder?"


Tijdens de gesprekken in de kantine is het woord 'ongemak' vaak langsgekomen. Op één van de mindmaps van een dialoogtafel staat in grote letters 'Ongemak niet uit de weg gaan'. Ik bespreek dit later met één van de deelnemers van de dialoog. "Is dat niet ook privilege?" vraagt zij zich af, "om de keuze te hebben ongemak niet uit de weg te gaan?" Dat betekent dat je de mogelijkheid hebt ongemak meestal uit de weg te gaan. Wanneer je niet aan de norm voldoet, wanneer je opvalt, anders bent, lukt het vaker niet dan wel om ongemak uit de weg te gaan. Je wordt geconfronteerd met ongemakkelijke vragen, met onbegrip of begrijpt zelf de situatie niet. Je hebt dan niet de luxe dat ongemak uit de weg te gaan. Tenminste, niet als je wil deelnemen aan de publieke ruimte. 


Dit doet me denken aan een uitleg van de politicoloog en columnist Kiza Magendane. Hij onderzoekt het concept van 'thuis' en je 'thuis voelen'. Het liefst streven we naar een omgeving waar iedereen zich welkom voelt. Maar is dat ook een omgeving waar niemand zich ongemakkelijk hoeft te voelen? De politicoloog benoemt juist dat in een publieke ruimte het niet wenselijk is dat mensen zich helemaal 'thuis' voelen. De publieke ruimte is namelijk een gedeelde ruimte. Daar komen mensen met verschillende opvattingen van 'thuis' samen. Zoals de gedeelde gang in een appartementencomplex met verschillende huizen. Daar hoort een zekere mate van ongemak bij. Een iet wat gespannen doch vriendelijke glimlach naar de buurvrouw, ook al begrijp je niet zo goed waarom ze een enorme cactus naast haar voordeur heeft staan.


Ongemak op het gebied van diversiteit en inclusie is voor mij ook geen onbekend gevoel. Ik voel me regelmatig ongemakkelijk wanneer ik lessen geef als interculturele vaardigheden, of een werkgroep rond het thema racisme. Ik ben een witte, blonde vrouw uit Bloemendaal en heb mij op basis van die eigenschappen zelden vreemd gevoeld in dit land. Wanneer ik lesgeef rond thema's van diversiteit voel ik me ongemakkelijk over die eigenschappen. Wat nou als een student naar me toe komt en zegt: "ik voel me totaal niet gezien door je les. Je slaat de plank volkomen mis. Wat denk jij nou helemaal te weten hierover?"


In de afgelopen maanden kwam ik tot een ander inzicht. Waarom ben ik eigenlijk bang voor deze kritiek? Ik zou het een goed teken vinden als een student zich veilig voelt om die kritiek te geven. Daar ligt juist een mogelijkheid tot gesprek en tot ontwikkeling. 


Ik probeer om die reden in mijn lessen het ongemak bespreekbaar te maken. Ik geef de studenten een plek om in dialoog te gaan over diversiteit en privileges. Vervolgens laat ik hen ieder voor zich opschrijven wat voor ongemak ze tijdens het gesprek hebben ervaren. In een kring deelt vervolgens iedereen diens ongemak door 1 voor 1 naar voren te stappen en dit uit te spreken. Wanneer je het ongemak van een ander deelt, stap je mee naar voren. Voor veel studenten levert dit ruimte op in het gesprek. Het werkt verbindend en kan als een opluchting voelen. Het lost het ongemak echter niet op. Er worden geen antwoorden gevonden. De studenten verlaten het lokaal na deze dag meestal met meer vragen dan dat ze binnenkwamen. 


Dat wat 'gewoon' is, de norm, wordt weinig bevraagd. Binnen die norm is het dan ook gemakkelijk bewegen. Aan de grenzen wordt het spannend, daar kan het botsen. Aan de grenzen kan flink wat ongemak worden ervaren. Dat wat vreemd, anders of afwijkend is, leidt vaak tot gevoelens van ongemak. Mensen willen dan graag begrijpen. We willen onze vragen graag beantwoord hebben. "Huh, maar waarom doe jij dat zo?" wordt dan graag beantwoord met: "omdat jij het niet begrijpt".  De norm biedt houvast en antwoorden, daarbij komt een gevoel van veiligheid en comfort. Veiligheid is belangrijk. Al te veel comfort is echter ook gevaarlijk. Om ons te ontwikkelen is het nodig om uit je comfortzone te komen. Daar hebben we moedige ruimtes voor nodig (brave spaces) in plaats van al te comfortabele veilige ruimtes (safe spaces). Dat is wat ik in mijn lessen probeer te doen, door vooral niet te veel antwoord te willen geven. 


Gevoelens van ongemak zijn meer dan eens een mogelijkheid tot verandering. Helaas is het meestal niet zo helder wat die verandering moet zijn. Ongemak biedt geen antwoorden. Het 'uithouden van ongemak' gaat dus over twijfel, over 'niet weten'. Ruimte scheppen voor nieuwe mogelijkheden en perspectieven. Dat vraagt ook van de hoogleraar ruimte om het niet te weten. En ook van de wokist. Woke is wat dat betreft een onhandige term. Het is al voltooid. Je bent wakker geworden, of niet. Er lijkt weinig ruimte voor twijfel. Terwijl die twijfel juist de broodnodige ruimte creëert. Ruimte om samen op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden. Want of we dat nu ongemakkelijk vinden of niet, het woke-debat gaat ons allemaal aan. Iedereen die in dit uitvergrote appartementencomplex Nederland woont heeft zich er op de een of andere manier toe te verhouden. 


"Is there space among the woke for the still wakening?" vroeg auteur Anand Giridharadas, waarmee hij aangaf: politiek ontwaken, wokeness, het bewustzijn van onrechtvaardigheid en onderdrukking, en de wil om voor zich pluraliteit in te zetten, is een proces, niet een positie die iemand kan bereiken. [...] Niemand is perfect. [...] Niemand is een vleesgeworden ideaal. [...] We hebben plaatsen nodig waar we onze toekomst kunnen uitproberen, waar we kunnen oefenen op een nieuwe manier van spreken: aarzelend, bedachtzaam, twijfelend, soms luid, soms zachtjes - en altijd welwillend."(1)


Ik hoop met het Woke en Weerstand project meer van dit soort plaatsen te vinden binnen de universiteit. Om samen in gesprek te (blijven) gaan. Wil je naar aanleiding van deze blog met mij in gesprek? Weet me dan vooral te vinden, in de gangen van de universiteit, via mail of (voor studenten) de ITSlearning pagina van het Woke en Weerstand project. 




(1) Deze tekst is afkomstig uit het boek 'Spreken & Zijn' van Kübra Gümüsay (p. 241), een krachtig pleidooi voor een andere manier van spreken. 


Lees ook


Maak het jezelf niet gemakkelijk. Doe niet alsof je thuis bent. Ik wil het hebben over ongemak.