Caroline Suransky: Waarom ik me als docent hier zo graag voor inzet
17 november 2022
Gevormd door deze ervaringen keerde ik in 1998 terug naar Nederland. Daar ervaarde ik dat de nadruk in het onderwijs vooral lag op het ontwikkelen van individuele kennis en vaardigheden terwijl de politieke dimensies onderbelicht bleven. Ik werd benoemd als docent Educatie aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH). “De mooiste studie is de mens”. Dat leek me wel wat, maar ik miste de Zuid-Afrikanen en de politieke passie waarmee zij onrecht bestreden. Veel Nederlanders, inclusief humanisten, leken stellig te geloven in meritocratie en – gelouterd door mijn ervaringen – leek mij dat te naïef. Ook in Nederland vindt er immers collectieve in- en uitsluiting plaats. Vele Nederlanders leken mij nauwelijks bewust van het alledaags racisme in de samenleving. Ze leken trots wanneer ze meldden geen kleur of ras te zien, maar universele mensenrechten. Weinigen bekommerden zich om ons koloniale verleden. Zuid-Afrika? Was dat niet een verversingsstation op weg naar Nederlands Indië en het strijdtoneel van de apartheid waartegen Nederland zich zo dapper had verzet? Indonesië? Was dat niet de plek waar de Jappen ons in kampen hadden gezet? Ik voelde me een vreemde in mijn eigen land.
Maar toch: heel langzaam veranderde de Nederlandse samenleving. Er kwam meer aandacht voor zwart burgerschap, migratie, (post)- en (de)kolonialisme, kunst, erfgoed en de Nederlandse culturele identiteit. Er kwam meer ruimte om historische perspectieven te verbinden met hedendaagse ontwikkelingen. Er kwam meer ruimte voor kritische (zelf)reflectie, maar helaas ook voor polarisatie in de samenleving. Black Lives Matter gaf wereldwijd nieuwe impulsen aan antiracisme. Studenten stelden kritische vragen over de kennistheoretische basis van hun onderwijs. Ze bekritiseren het curriculum dat te eenzijdig gebaseerd zou zijn op een zich superieur achtende Westerse kennis die hen onvoldoende voorbereidt op het leven en werken in een dynamische, pluriforme en meer rechtvaardige samenleving.
Studenten vragen: Waarom is mijn Curriculum Wit? En stellen: Geen Democratisering zonder Dekolonisering! Hun kritiek wordt vaak moeizaam ontvangen. Men spreekt over ‘inbreuk op de academische vrijheid’ en verwerpen de ‘cancel-culture’. Onlangs gaf Minister van Justitie en Veiligheid Yeşilgöz een lezing waarin zij 'wokisme' noemde als één van de bewegingen die harder en explicieter moeten worden tegengesproken omdat ze de rechtsstaat bedreigen. Volgens de Minister legt dit, onder meer op de universiteiten, “een enorme druk op de vrijheid van meningsuiting".
Ook op de UvH nam de discussie over racisme nieuwe vormen aan. In 2020 organiseerde een groep kritische studenten zich onder de naam Pluralistiek. In een open brief stelden zij dat de universiteit “... mooie woorden en ideeën heeft voor een humanere samenleving, maar dat overgaan tot actie en uitspreken uitblijft”. Ze ‘scanden’ het curriculum en rekenden uit dat van alle teksten die studenten moesten lezen, slechts 3,4% gebaseerd was op niet-westerse perspectieven en slechts 5.0% geschreven was door academici van kleur. Daarover schreven zij: “Het wordt hoog tijd dat wij onszelf een spiegel voorhouden. Racisme is nauw verbonden aan witte superioriteit, die ook doorsijpelt in onze instituties. Ook op de UvH. Wil de UvH daadwerkelijk bijdragen aan een meer gelijkwaardige samenleving, dan zal zij haar eigen aandeel hierin onder ogen moeten zien.”
De UvH is nog steeds een vrijwel geheel ‘witte’ universiteit en zodoende wordt momenteel de discussie voornamelijk gevoerd door witte studenten en medewerkers zonder migratieachtergrond. Ook in deze context is een dergelijke discussie waardevol, maar tegelijkertijd gemankeerd omdat cruciale perspectieven en ervaringen missen. Toch lijkt er iets te schuiven. Het CvB heeft een stuurgroep Diversiteit en Inclusie gevraagd om de aanbevelingen van een eerdere adviescommissie te gaan uitvoeren. En: vorig jaar kende het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) een Comenius Senior Fellowshipbeurs toe aan het project Woke en Weerstand. In dit project gaan we proberen om in studiebijeenkomsten, dialoogmiddagen en workshops moeilijke en schurende kwesties op vruchtbare en concrete manieren te vertalen in curriculumherziening, rekening houdend met diverse opvattingen. Het project heeft ook een internationale component omdat we in gesprek gaan met ervaringsdeskundigen op Zuid Afrikaanse universiteiten.
En dat brengt mij terug naar Zuid-Afrika waar het inmiddels al 28 jaar geleden is dat Nelson Mandela president werd. De apartheidswetten zijn afgeschaft. De Waarheids- en Verzoeningscommissie heeft ons verhalen gegeven van hen die onmenselijk geleden hebben en – in mindere mate – ook de verhalen van hen die de apartheidswetten wreed uitvoerden. Maar velen, vooral jongeren, vragen zich vandaag de dag af of er meer gerechtigheid is. Zuid-Afrikanen die na 1994 zijn geboren worden ‘born-frees’ genoemd. Geboren in vrijheid. Het is pijnlijk om te moeten constateren dat de strijd tegen apartheid een vrijheid heeft opgeleverd, maar dat die vrijheid nog niet geleid heeft tot een menswaardig bestaan voor de meesten.
Maar dit verhaal mag niet in mineur eindigen. Ieder jaar ga ik terug om weer even in Zuid-Afrika te werken en altijd word ik weer geraakt door de inzet en de veerkracht van studenten. Ieder jaar weer inspireren ze me om me ook in Nederland en op de UvH in te zetten tegen racisme en onrechtvaardigheid. Zowel mijn werk in de UvH stuurgroep Diversiteit en Inclusie als in het Woke en Weerstand project bieden daarvoor volop mogelijkheden. En net als in Zuid-Afrika, ervaar ik ook op de UvH dat studenten een belangrijke motor voor verandering zijn. Ik hoop dat veel studenten, maar ook collega's interesse hebben in wat we de komende jaren gaan doen.
Caroline Suransky (projectleider Woke en Weerstand)
Deze blog is ontleend aan het artikel Antiracisme als Waardenwerk dat in het december van het Tijdschrift Waardenwerk zal verschijnen.
Afbeelding: Gerard Chukwuma, BLUE MOON, 2020 Mixed Media. Gebruik met toestemming van de kunstenaar.
Lees ook
- Over het Comeniusproject Woke en Weerstand
- The lived experiences of (de)coloniality
- Noortje Bot: Ongemakkelijke woke
- Farach Winter: Reflecties van een Zwarte Humanisticus
- Leen Kruithof: Een warm bad of een koude douche?
Tien jaar werkte ik in het hoger onderwijs in Zuid-Afrika: vijf jaar voorafgaand en vijf jaar na de afschaffing van apartheid. Ik leerde er veel over de (on)mogelijkheden van onderwijs in de turbulentie van grote sociale veranderingen.