Marjan Slob op Opening van het Academisch Jaar: ‘Laten we de realiteit liefhebben’

4 september 2023

‘Reality is all we have to love.’ Aldus haalde filosoof Marjan Slob haar favoriete schrijver John Berger aan tijdens haar gastrede op de Opening van het Academisch Jaar van de Universiteit voor Humanistiek. De Denker des Vaderlands ging in op de klassieke filosofische vraag hoe we goed kunnen leven in een tijd waarin zoveel grote problemen op ons afkomen. Lees meer over de Opening, en download de bijdragen.

Hoe houd je je als denkend én voelend mens staande in deze wereld? Dat is een hele zoektocht, erkende keynote spreker Marjan Slob. Een duidelijk antwoord gaan we niet vinden. Wat we wel kunnen doen vanuit de filosofie van levenskunst, is kijken naar de manier waarop we op deze vraag reageren. Twee typen reacties komen vaak voor: de ene vat ze samen als zelfgenoegzaamheid, de andere als zelfhaat. Geen van beide gaat ons echt helpen, want in beide gevallen kom je los te staan van de realiteit. 

Bij zelfgenoegzaamheid gaan mensen er van uit dat ze het goede en geluk in zichzelf kunnen vinden. We kunnen ons volledig storten in de wellness beweging, of wel geloven dat de technologie met oplossingen zal komen. Hierin zit ook een hang naar het sentimentele, zo beschrijft Marjan Slob. "Denk aan rijke supersterren die vol enthousiasme elders in de wereld kinderen, dieren of bedreigde diersoorten gaan redden." Ook dat heeft volgens de Nigeriaanse schrijver en kunstenaar Teju Cole niets te maken met de werkelijkheid. Je bent niet echt verbonden. Je maakt jezelf te belangrijk.



Je maakt jezelf ook te groot als je juist een reactie hebt naar de andere kant toe, vervolgde Marjan. We maken deel uit van een levend en vibrerend web. Dat web van het bestaan heeft ook pijnlijke kanten. Veel mensen worstelen met het gevoel dat ze tot een groep behoren die dat web beschadigt. Ze vervallen in zelfhaat en schuldgevoel. Maar je kunt niet verantwoordelijk zijn voor alles. "Wie leeft, maakt vuile handen."

Marjan Slob ging verder in op wat goed leven dan wel van ons vraagt, en hoe een humanistische universiteit daarbij kan helpen. "Wij mensen zijn toch bijzondere wezens. We kunnen naar onszelf kijken, afstand nemen, en kijken naar de plek die we in het grotere geheel innemen. We hebben voorstellingsvermogen, en kunnen ons gericht bewegen naar een wereld die zou kunnen zijn." De werkelijkheid liefhebben, daar komt ze op uit. “Het gaat om het vormgeven van een narratief met een lonkende toekomst, waarin we niet sentimenteel zijn, maar onszelf ook niet haten. Waarin we frustratie en frictie toestaan (niet sentimenteel zijn), maar ook de hoop zien (niet vreugdeloos worden).”

Lezing Marjan Slob

Lees ook

Deze lezing is verwerkt tot een opiniestuk in De Volkskrant, lees Spreek elkaar in klare taal aan op wat je voor jezelf, elkaar en wereld hoopt 

Ruimte voor betekenis

Eerder op de middag had rector Joke van Saane het academische jaar geopend met een toelichting op het thema van de feestelijke bijeenkomst: Ruimte voor betekenis. “Voor de UvH is het belang van ruimte voor betekenis in onderzoek en onderwijs evident. Steeds zoeken wij in het ontwikkelen en doorgeven van wetenschappelijke kennis naar de dimensie van betekenis: wat betekent dit voor de mensen die we onderzoeken, de mensen die actief zijn als onderzoeker, voor onze studenten? En waar zit de opgetelde of samengevoegde betekenis voor de samenleving?”

Ruimte voor betekenis is niet vanzelfsprekend. Het vraagt ook ruimte en tijd om minder snel te oordelen. “Laten we ons hoeden voor snelle oordelen over elkaar en over mensen of groepen in de samenleving," aldus de rector. "Binnen de academie is iedereen welkom, is er plaats voor alle overtuigingen en hebben we allemaal de dure plicht om te luisteren, argumenten te wegen en daarna pas te oordelen.”

Rede rector Joke van Saane

Het verhaal van Fenna met een ernstige verstandelijke beperking

Onderzoeker Simon van der Weele sprak een column uit over zijn onderzoek naar een betekenisvol leven voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking. Zij zijn niet in staat om uit te leggen hoe zij de wereld ervaren. Simon: “Vraag je naar betekenis, dan volgen er dus verhalen. Verhalen over wie we zijn en wat belangrijk is voor ons.” Maar wat dan als je geen verhaal hebt over wie je bent? Wat als je geen taal hebt om jezelf uit te drukken?

Simon vertelde over Fenna, die geen gesproken taal begrijpt en volledig afhankelijk is van mensen om haar heen. Bij alle aspecten van het dagelijkse leven heeft ze zorg en ondersteuning nodig. Haar verhaal wordt verteld door haar moeder en mensen die dichtbij haar staan. Iedereen heeft daarbij te maken met onzekerheid. Want hoe weet je of het verhaal dat je maakt, ook klopt? Simon legde uit wat het ons kan opbrengen om onderzoek te doen naar mensen zoals Fenna.

Column Simon van der Weele

Utrechts Studenten Koor en Orkest

Muziek was er van het koor van het Utrechts Studenten Koor en Orkest (USKO) die speciaal voor deze Opening in de Pieterskerk stukken hadden uitgezocht.

Foto's: Jos Kuklewski

‘Reality is all we have to love.’ Filosoof Marjan Slob haalde haar favoriete schrijver John Berger aan tijdens haar gastrede op de Opening van het Academisch Jaar van de Universiteit voor Humanistiek. De Denker des Vaderlands ging in op de klassieke filosofische vraag hoe we goed kunnen leven in een tijd waarin zoveel grote problemen op ons afkomen.