Wat is zorgethiek?

Zorgethiek als stroming bestaat sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw, en is nog volop in ontwikkeling. In de ontwikkeling van zorgethiek in Nederland heeft de Universiteit voor Humanistiek in de jaren negentig een belangrijke rol gespeeld door Joan Tronto, een van de belangrijke pioniers in dit veld, naar Nederland te halen als visiting professor. Joan Tronto ontving bij het 25-jarig jubileum van de universiteit in 2014 een eredoctoraat. 

Aan de ontwikkeling van zorgethiek hebben vele disciplines een bijdrage geleverd zoals theologie, filosofie, verpleegwetenschappen, politieke wetenschappen, sociale wetenschappen en geneeskunde. 

De wetenschappers van de leerstoel Zorgethiek delen een visie die richting gevend is in zowel het onderwijsprogramma van de master Zorgethiek en beleid, als het daarmee verbonden onderzoek.

• Zij zien Zorgethiek (care ethics) als een interdisciplinair veld van onderzoek dat gedreven wordt door maatschappelijke vragen. Hierin voeren verschillende stromingen en disciplines een interdisciplinair gesprek, waaronder filosofie, ethiek, sociale wetenschappen, politieke en beleidswetenschappen en verpleegwetenschappen.
  
  
• Zorgethiek is een specifieke vorm van ethiek. De sleutelvraag luidt steeds weer: Wat is goede zorg, gegeven deze particuliere situatie? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, wordt een theoretisch kader gebruikt dat fungeert als een multifocale interpretatieve lens.
  
  
• Het theoretisch kader is opgebouwd rond het concept zorg, dat breed verstaan wordt. Zorgen is een sociale praktijk. Dat betekent dat mensen voortdurend afstemmen op anderen en zichzelf, al dan niet in professionele settings, en altijd binnen een geordende samenleving. Dat ‘afstemmen’ doen mensen om de gedeelde wereld te handhaven, voort te zetten, te herstellen of bij te stellen, zodanig dat zij daarin zo goed mogelijk kunnen leven. In praktijken kan het moreel goede aan de betrokkenen verschijnen en ervaren worden (emergentie). In dit proces spelen degenen die zorg ontvangen een cruciale rol.
  
  
• Het theoretisch kader, opgebouwd rond het concept zorg, wordt gevoed door twee bronnen. Enerzijds de nu ruim dertig jaar durende interdisciplinaire discussies die als zorgethiek bekend staan (zie 1), anderzijds verschillende vormen van empirisch onderzoek. 
  
  
• Deze twee bronnen, conceptueel en empirisch onderzoek, staan in een dialectische relatie tot elkaar. Conceptuele en theoretische inzichten worden bevraagd en verrijkt door empirisch onderzoek en vice versa. Anders gezegd: we hebben een normatief geladen zorgethische theorie die we tegelijkertijd als theoretisch kader gebruiken, en als hypothese die getoetst en bijgesteld wordt op basis van empirisch onderzoek en theoretische reflectie.
  
  
• In het theoretisch kader zijn een aantal uitgewerkte begrippen (‘critical insights’) richtinggevend, zoals relationaliteit, contextualiteit, affectiviteit, practices, kwetsbaarheid, lichamelijkheid, aandacht voor macht en positie, en betekenis/zin. 
  
  
• De empirische onderzoeksmethoden die in het ordinariaat Zorgethiek gehanteerd worden focussen op geleefde ervaringen, zorgpraktijken, en de wijze waarop het samenleven geordend is (de politiek- ethische invalshoek). De methodologische toolkit die hiertoe ingezet en verder ontwikkeld wordt, bevat de volgende methoden: fenomenologie, narratieve analyse, discoursanalyse, institutionele en auto-etnografie, visuele data-analyse, en responsieve evaluatie.
  
  
• Samenvattend: het theoretisch kader, inhoudelijk gevuld met de hierboven genoemde ‘critical insights’ (zie 6), richt de empirische onderzoeksbenaderingen op de geleefde ervaringen van betrokkenen in zorgpraktijken, op deze praktijken zelf en/of hun politieke context. Langs deze weg(en) wordt inzicht opgedaan over het moreel goede dat hierin verschijnt.
  
  
• De epistemologische positie van het ordinariaat Zorgethiek aan de universiteit kan aldus omschreven worden als expressief-collaboratief. Tot het goede krijgen we alleen toegang door in dialoog en via participatieve vormen van (actie)onderzoek, verschillende posities, perspectieven en soorten van kennis op elkaar te betrekken.

Lees ook 'Utrechtse zorg-ethici werkenvisie nader uit' op de site zorgethiek.nu