Humanistische lessen uit het levensverhaal van Mohammed - Studente Dieuwke van der Wal in Mohammed Glossy
2 oktober 2015
De glossy van de Moslimkrant ligt vanaf 10 oktober in de winkel.
Hoe dacht Mohammed eigenlijk over vrijheid van meningsuiting, over zelfbeschikking en over de eigen verantwoordelijkheid van mensen? Dit zijn waarden die stammen uit de humanistische denktraditie die de mens en zijn vermogen om kritisch te denken centraal stelt. Humanistische tradities zijn de dragers van de kernwaarden van onze democratie, zoals vrijheid van meningsuiting, de scheiding tussen kerk en staat en de gelijkwaardigheid van alle mensen.
Door Dieuwke van der Wal
In onze samenleving neemt Mohammed een belangrijke rol in. Iedereen in Nederland heeft van Mohammed gehoord, of je nou moslim bent of niet. Hij is overal, als broeder’s hoeder, inspirator, zondebok of onbegrepen hoofdrolspeler in spotprenten. Dat maakt dat je niet om Mohammed heen kunt. Mohammed is een inspiratie voor veel mensen, en nog meer mensen hebben een mening over hem. Dat maakt het relevant en spannend om eens door een brede, niet-religieuze bril naar het leven van Mohammed te kijken. Hoe spelen die humanistische, democratische waarden nou een rol in het leven van de Profeet Mohammed?
Mohammed, een mens
Voor miljoenen, zelfs miljarden mensen is Mohammed de belangrijkste mens die ooit geleefd heeft. Over de hele wereld ontlenen mensen inspiratie en kracht aan het levensverhaal van Mohammed. Het levensverhaal van één man gaat al eeuwen mee. En ook vandaag de dag is het leven van Mohammed actueel. Maar om wie kunnen we nou eigenlijk niet heen, als we zeggen dat we niet om Mohammed heen kunnen?
Humanisme als uitgangspunt
De vraag naar wat wij, alle mensen, kunnen leren van het levensverhaal van Mohammed is bij uitstek een humanistische vraag. Mensen kunnen volgens het humanisme leren van andere mensen, door een voorbeeld te nemen aan hun levensverhaal. Moreel goede levensverhalen zijn inspirerend, maar ook immorele of kwade verhalen, die leren je wat je –niet- wilt of moet doen als mens. Het leven van Mohammed geldt als leidraad voor moslims over de hele wereld. Dat maakt het levensverhaal van Mohammed interessant om te analyseren met de focus op de menselijke aspecten uit zijn leven.
Humanistische lessen uit het levensverhaal van Mohammed
Een van de lessen die we kunnen leren uit zijn levensverhaal, is dat het goed is om vast te houden aan je eigen idealen zonder dat je mensen die anders denken geweld aandoet. Toen Mohammed zijn openbaringen van de engel Djebriel (Gabriel) ontving, werd hij niet met open armen ontvangen door zijn stamgenoten. Hij werd uitgescholden en mensen maakten zijn geloof belachelijk. Maar in plaats van terug te schelden, bleef Mohammed rustig. Toen Aboe Djahl de profeet een keer tegenkwam bij Safa, begon hij hem uit te schelden en te vernederen. Mohammed liet het gebeuren en zei niets. Ook de tweede man die uit de Koran reciteerde, Mohammed’s gezel Abdallah, werd door de Koerasjieten in zijn gezicht geslagen, maar hij las rustig verder. De les van dit verhaal: Als een ander naar je schreeuwt dat je ongelijk hebt en je slaat, hoef je niet direct terug te gillen dat je het wel bij het goede eind hebt en terug te slaan. Je eigen mening is belangrijk, maar de menswaardigheid van de ander ook.
Ook leren we van het levensverhaal van Mohammed dat we kritisch mogen zijn op de dingen die we meemaken en niet alles zomaar voor waar moeten aannemen. Toen Mohammed de openbaringen pas net had ontvangen, wist Mohammed ook niet zo goed wat hij er mee moest. Hij vertelde zijn vrouw over de ontmoeting met Djebriel en zei verschrikt: “Ik lijk wel een dichter of een bezetene!” Mohammed nam de openbaringen niet zomaar voor waar aan, maar beschouwde kritisch wat hem overkomen is. Uiteindelijk geloofde hij dat de gebeurtenis hem de woorden van God brachten, maar voordat hij dat geloofde heeft hij zich goed afgevraagd wat hij er zelf van vond.
Toen Mohammed zijn vrouw vertelde dat hij wel een dichter of een bezetene kon zijn, moest ze lachen en zei direct: Nee, dat is iets waar God je voor zal behoeden. Chadidja steunde hem, stond zij aan zij met haar man en geloofde in hem. Mohammed was van nature een teruggetrokken persoon, maar ook hij kon niet zonder anderen en zeker niet zonder zijn vrouw. Hij waardeerde zijn vrouw zeer. Alle mensen hebben soms behoefte aan tijd voor henzelf, maar ook aan verbinding met anderen. Het is de kunst om daar een balans in te vinden, maar ook om toe te staan dat anderen je helpen. Zonder elkaar kom je nergens.
Ook het verhaal van de Ethiopische koning legt de nadruk op de gelijkwaardigheid van mensen en het feit dat mensen vreedzaam kunnen samenleven zonder dat zij hetzelfde geloven. Mohammed en zijn volgelingen zochten hun toevlucht in Ethiopië toen het leven hen onmogelijk werd gemaakt in hun eigen Mekka. De Koeraisjieten probeerden de koning van Ethiopië met geschenken te verleiden de moslims aan hen uit te leveren, nog voordat de koning met hen gesproken had. De koning werd boos en zei: “Nee, ik lever ze niet uit. Mensen die bescherming zoeken in mijn land worden niet verraden”. Hij liet de moslims komen en hen uitleggen wat hun nieuwe godsdienst inhoudt. Dja’far, een van de moslims, reciteerde een stuk uit een soera. De koning barstte in tranen uit en zei: “Dit komt uit dezelfde hoek als de boodschap van Iesa (Jezus). Ik lever jullie niet uit en jullie zullen niet verraden worden”. Zo konden christenen en moslims vreedzaam samenleven.
De Profeet wist ook wanneer hij wijze raad van een ander kon aannemen. Hij liet anderen vrij in het uiten van hun mening. Zo besloot de Profeet bij de slag om Badr dat het goed was om kamp te maken bij de eerste bron van Badr. Zijn volgeling Hoebaab ibn Moendzir vroeg toen aan hem of dit een goddelijke ingeving of zijn eigen besluit was. Mohammed antwoordde dat het zijn eigen besluit was. Daarop zei Hoebaab ibn Moendzir dat ze beter naar de bron het dichts bij Badr konden doorreizen om hun eigen waterreservoir aan te vullen. De strijders van Badr zouden dan geen water meer hebben, en de Mohammedanen wel. Mohammed zei: “Dat is een uitstekend plan!” en hij voerde het direct uit.
De levenslessen over kritisch zijn, om elkaar geven, elkaar nodig hebben en vreedzaam samen leven met anderen op basis van hun mens-zijn, hebben we vandaag de dag hard nodig. Op basis van de levenslessen van de Profeet Mohammed zouden we als mensen wat meer voor elkaar kunnen betekenen: Wanneer je de levenslessen van de Profeet vertaalt naar het dagelijkse leven anno nu, dan wordt je als mens gedwongen om goed om je heen te kijken naar andere mensen. Om eens na te gaan wie van jouw eigen ‘stam’, de mensen die dicht bij je wonen, in dezelfde straat misschien wel, ieder weekend naar de voedselbank moeten. En om te kijken hoe je hen zou kunnen helpen. Het levensverhaal kan je leren je verbonden te voelen met andere mensen. In de islam wordt gezegd dat het verbindende dat wij allemaal hebben, is dat we onder een god leven. Je kunt ook zeggen: ik voel me verbonden met andere mensen omdat zij ook mensen zijn, van vlees en bloed, zoals ik, zoals vluchtelingen en illegalen in Nederland, en zoals Mohammed.
Dan zitten er ook gewelddadigheden in het leven van Mohammed: Veldslagen, machtsstrijden, de uitroeiing van de Joodse stam Koeraiza. Ook was het gebruik van slaven in zijn tijd niet ongewoon. Die gewelddadigheden kan en mag je niet ontkennen. Kan een levensverhaal dat gewelddadigheden en misstanden bevat eigenlijk wel inspireren tot goed, gelijkwaardig en vredelievend handelen in onze huidige samenleving? Het antwoord is: Ja, dat kan. Volgens de humanistische denktraditie is het geïnspireerd worden door het levensverhaal van anderen nooit hetzelfde als het imiteren van dat levensverhaal: het is je taak als mens om de waarden en lessen die je uit een levensverhaal haalt, te vertalen en toe te passen in je eigen leven. De daden die Mohammed heeft begaan kan je dus nooit letterlijk kopiëren en dan zeggen dat je het goede doet. Je moet interpreteren wat je leest en dat correct toepassen in je eigen situatie, waarbij je je laat leiden door de gelijkwaardigheid van alle mensen.
Vanuit humanistisch perspectief ontdoe je jezelf van je menszijn als je de bronnen die je tot je krijgt letterlijk imiteert. Van de gewelddadigheden uit het levensverhaal van Mohammed kun je bijvoorbeeld leren dat je voor jezelf op mag komen en om uitleg mag vragen als afspraken worden geschonden, maar vanuit het beginsel van de gelijkwaardigheid van alle mensen is het met geen mogelijkheid goed te keuren de gewelddadigheden uit het leven van de Profeet letterlijk te imiteren en uit te voeren.
Dieuwke van der Wal is humanisticus, docent en journalist
Bronnen:
Het levensverhaal van Mohammed dat is gebruikt voor deze analyse is opgetekend door Ibn Ishaak, getiteld ‘Het leven van Mohammed’, bewerkt door Wim Raven.
Masterstudente Dieuwke van der Wal schreef mee in de eerste Mohammed glossy ter wereld. Het tijdschrift, een initiatief van Moslimkrant hoofdredacteur Brahim Bourzik, werd op donderdagavond 1 oktober gepresenteerd. Bourzik wilde, in navolging van Linda, Mathijs en Jezus, ook een glossy van Mohammed op de markt te brengen. Om zo een ander, verfrissend beeld te schetsen van de profeet. Met medewerking van Abdelkader Benali en Marli Huijer. Hieronder volgt haar artikel.