Humanistisch vormingsonderwijs richt zich vooral op persoonlijke en sociale ontwikkeling van leerlingen
17 november 2022
Docenten die humanistisch vormingsonderwijs verzorgen op de basisschool hechten vooral veel waarde aan het stimuleren van de persoonlijke en sociale ontwikkeling van hun leerlingen. Iets minder aandacht is er voor hun maatschappelijke ontwikkeling, zo beschrijft Eveline Oostdijk in haar promotieonderzoek. Op 17 november verdedigt zij haar proefschrift Leren zelf denken en samen leven. Humanistisch vormingsonderwijs op de openbare basisschool aan de Universiteit voor Humanistiek.
In de Nederlandse wet is vastgelegd dat ouders en kinderen in het openbaar onderwijs ook recht hebben op levensbeschouwelijk onderwijs. Zij kunnen kiezen uit godsdienstig of humanistisch vormingsonderwijs. Humanistisch vormingsonderwijs (hvo) beoogt als vak een bijdrage te leveren aan zowel de individuele ontwikkeling als aan de maatschappelijke ontwikkeling van leerlingen. ‘Zelf denken’ en ‘samen leven’ staan daarbij als humanistische waarden centraal. In de lessen worden leerlingen gestimuleerd om over morele vragen na te denken, vaak via bepaalde thema’s en vanuit humanistische kernwaarden zoals vrijheid en gelijkwaardigheid. De lessen hvo worden één keer per week gegeven door een vakdocent hvo.
Het promotieonderzoek van Eveline Oostdijk geeft inzicht in het curriculum en de praktijk van humanistisch vormingsonderwijs op de basisschool. Het is een breed onderzoek waarbinnen zowel het humanistisch-theoretisch gewenste curriculum, als het feitelijk gegeven curriculum zijn meegenomen, en ook de ervaringen van docenten en leerlingen met de lessen en hun visies op leerresultaten.
Zo onderzocht ze wat er geschreven is over hvo, hoe dat wordt vormgegeven in lesmateriaal, hoe docenten dat interpreteren en wat ze daarin belangrijk vinden, hoe zij dat in praktijk brengen en wat de doorwerking is bij de leerlingen. Daarbij gebruikte ze zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden. Theorieën over humanistische vorming, levensbeschouwelijke vorming en burgerschapsvorming vormen de onderlegger van haar onderzoek.
Een belangrijk onderdeel van het onderzoek wordt gevormd door de vraag wat docenten met hun lessen beogen. Via vragenlijstonderzoek onderzocht Oostdijk welke doelen vakdocenten hvo belangrijk vinden om aan te werken binnen hun eigen lessen en in welke mate zij denken deze doelen te kunnen realiseren.
“Docenten vinden verschillende doelen belangrijk voor hun lessen hvo. Er zit wel verschil in de mate waarin zij doelen belangrijk vinden. Een opvallende uitkomst is dat docenten het meest belang hechten aan doelen binnen de persoonlijke en de sociale ontwikkeling en daar ook de meeste aandacht voor hebben en iets minder voor de maatschappelijke ontwikkeling. ”
In het onderzoek in de praktijk zag ze deze tendens terug: het gaat bij hvo vooral over het leren maken van keuzes en het leren formuleren van een eigen mening. Ook wordt er gewerkt aan het zich betrokken voelen bij elkaar.
Met haar proefschrift draagt Eveline Oostdijk bij aan de kennisbasis van humanistisch vormingsonderwijs en de verdere ontwikkeling van het vak, de opleiding en nascholing. Ze pleit daarbij voor het meer in samenhang ontwikkelen van de persoonlijke, sociale en maatschappelijke ontwikkeling van leerlingen en daarmee voor meer verbinding tussen de waarden zelf denken en samen leven.
Ook nodigt ze met haar onderzoek uit te blijven nadenken over de rol van levensbeschouwing, vorming en burgerschap in het openbaar onderwijs.
Tot slot werpt ze in het proefschrift vragen op over het pedagogisch handelen van de docent binnen levensbeschouwelijk onderwijs, met name waar het gaat over de omgang met waarden: “De docenten in dit onderzoek werken vanuit een bepaalde visie en levensovertuiging, laten zich daar door leiden en willen ook iets overdragen. Tegelijkertijd willen ze – vanwege het ideaal van autonomie- niet teveel sturen. Hoe gaan zij om met deze spanning? Dit is een vraag die ook in andere onderwijscontexten- bijvoorbeeld in die van burgerschapsvorming- relevant is.”
Op 17 november verdedigt Eveline Oostdijk haar proefschrift 'Leren zelf denken en samen leven. Humanistisch vormingsonderwijs op de openbare basisschool'.