In memoriam: prof. dr. Ilja Maso

In Ilja Maso verliest de Universiteit voor Humanistiek één van haar hoogleraren van het eerste uur. Hij heeft vanaf 1989 tot 2008 aan de UvH gewerkt als hoogleraar Wetenschapsfilosofie, Methodologie en Onderzoeksleer.

Ilja was tweemaal rector van de UvH: van 1 februari 1994 tot 11 april 1996 en van 1 juli 2004 tot 1 juli 2007. Ook in andere functies heeft hij de universiteit mee vormgegeven, onder andere als eerste directeur van het onderzoeksinstituut en als portefeuillehouder onderwijs. Met zijn grote denkkracht en intellectuele eigenzinnigheid leverde hij een onvervangbare bijdrage aan de ontwikkeling van het eigen profiel van de UvH op het gebied van kwalitatief onderzoek. Na zijn proefschrift Verklaren in het dagelijks leven: een inleiding in etnomethodologisch onderzoek schreef hij hierover nog drie boeken soms samen met anderen. Zijn fenomenologische doordenking en realisering van kwalitatief onderzoek was nieuw, en hij is zich daarin blijven ontwikkelen. Hij nam initiatieven voor het organiseren van samenwerkingsverbanden tussen kwalitatief onderzoekers.

Zijn interesse ging verder dan kwalitatieve methodologie. Als collega’s herinneren we ons Ilja als een oorspronkelijke en erudiete denker. Hij was in zijn leven en denken gefascineerd door de kwetsbare en onvoorspelbare kanten van het menselijk bestaan. Toeval, sterfelijkheid en onsterfelijkheid hielden hem bezig, niet als abstracte onderwerpen maar als ervaringen die diep geworteld zijn in ons leven en bewustzijn. Dergelijke onderwerpen die voor velen onhanteerbaar of gevaarlijk zijn, wist hij tot persoonlijke vragen te maken en in verband te brengen met humanisme. Hij ging het controversiële zeker niet uit de weg en daagde mensen graag uit om stelling te nemen. Maar in zijn fascinaties was hij zelf ook kwetsbaar. Dat uitte zich in een solitaire wijze van werken en communiceren die niet altijd werd begrepen en gewaardeerd. Anderzijds waren er lange gesprekken waarin we Ilja als een gevoelig mens leerden kennen met een groot gevoel voor humor, en met veel interesse in hoe iemand zijn eigen leven vorm gaf.

Als bestuurder stelde Ilja scherp prioriteiten. Gedurende zijn tweede rectoraat waren het bewerkstelligen van een gunstiger rijksbekostiging en de aankoop van ons nieuwe pand aan de Kromme Nieuwegracht, belangrijke wapenfeiten. In het algemeen was Ilja meer gericht op indirecte sturing en facilitering dan op actief plannen, handelen en managen. Door te ‘laten gebeuren’ stelde hij anderen in staat eigen activiteiten vorm te geven. Hij was graag goed op de hoogte van wat er op de UvH speelde en wandelde daartoe veel door het gebouw. Om ‘licht te verspreiden’ zoals hij zelf zei, en om met een grap of praatje contact te maken met mensen.

Ilja kon open en openhartig zijn, en vertelde graag en warm over zijn hobby’s als jazzmuziek maken en wandelen met zijn gezin.

Toch was het niet voor iedereen eenvoudig om hem als persoon te leren kennen. Het was niet altijd voorspelbaar van welke kant hij zich zou laten zien en dat gaf hem voor sommigen van ons een zekere afstandelijkheid. Dat wat onvoorspelbare hing denk ik samen met zijn manier van in het leven staan: bij voorkeur afwijken van reeds gebaande wegen om een eigen pad te banen, en dan lang niet altijd het makkelijkste pad. In onderwijs geven dat studenten persoonlijk raakt, onderzoek doen naar moeilijk liggende onderwerpen, of exploreren van andere onderzoeksvormen, toonde Ilja zich een moedig mens. Het ging hierbij niet alleen om professionele of intellectuele moed, maar ook om existentiële moed. Het ging hem niet alleen om het banen van een eigen weg, maar ook en vooral om het werpen van een blik in de diepte, op zoek naar een ultiem houvast.

Ter afsluiting een haiku die Fons Elders voor Ilja schreef:

Infinite time-space
Nothing falls out of being
And yet, dying hurts

10 mei 2011,
Hans Alma en Adri Smaling, met bijdragen en suggesties van Peter Derkx, Fons Elders, Harry Kunneman, Henk Manschot en Caroline Suransky.

Onlangs is geheel onverwacht prof.dr. Ilja Maso overleden, één van de hoogleraren van het eerste uur. Maso werkte van 1989 tot 2008 aan de UvH als hoogleraar Wetenschapsfilosofie, Methodologie en Onderzoeksleer.