Rituelen in het openbaar voortgezet onderwijs

12 maart 2024

We weten dat rituelen op scholen met een religieuze achtergrond een belangrijke rol spelen in de persoonsvorming en gemeenschapsvorming. Maar ook in het openbaar voortgezet onderwijs worden er tal van rituelen georganiseerd. Isolde de Groot, Emy Spekschoor en Joanna Wojtkowiak van de Universiteit voor Humanistiek verrichtten een verkennend onderzoek op drie middelbare scholen. In het rapport Rituelen op scholen presenteren ze hun bevindingen.

Of het nu een begroetingsritueel is aan het begin van het nieuwe schooljaar, de diploma-uitreiking voor de eindexamenleerlingen of het kennismakingskamp voor de brugklas, op openbare scholen zijn docenten en schoolleiders samen met leerlingen en ouders/verzorgers voortdurend op zoek naar het ritueel vormgeven van belangrijke momenten. De onderzoekers onderscheiden in hun inventarisatie zes typen: (1) begin schoolleven, (2) einde schoolleven, (3) verbinding met medewerkers, (4) feestdagen en vieringen, (5) verbinding met ouders, en (6) rouw en crisis.

Alle drie de deelnemende scholen hebben eigen tradities en rituele vormen ontwikkeld, die door de jaren heen gegroeid zijn tot betekenisvolle momenten. De rituelen hebben verschillende functies, zoals het structureren van het schoolleven, het benadrukken van bepaalde emoties (dankbaarheid, afscheid), maar ook het transformeren van rollen en functies (initiatie, overdracht). Een ritueel kan ook meerstemmig zijn, en verschillende functies in zich dragen.

Tegelijk wordt er op de scholen gekeken naar wat er nog ontbreekt of wat beter kan. Daar speelt de visie of schoolfilosofie in mee: legt men de focus op gemeenschapsvorming, verbinding, reflectie, uitwisseling, of vraagt een situatie iets anders? Is er een traditie die men ieder jaar kan volgen, of moet er regelmatig gekeken worden naar de invulling van rituele momenten? Ook speelt daarbij mee wie de schoolfilosofie kan (blijven) uitdragen, beïnvloed door het af- en toetreden van medewerkers.

Emy Spekschoor: “Rituelen vervullen een belangrijke functie op scholen. Wil een ritueel krachtig zijn, dan is het belangrijk om aandacht te besteden aan de rituele handelingen en symbolische betekenissen. Dat kost tijd en aandacht, en dat kan lastig zijn, omdat leerkrachten veel op hun bordje hebben liggen. Ook is het goed om te kijken hoe een ritueel gedragen wordt door de schoolgemeenschap en hoe het steeds weer terugkeert in het schoolleven. Herhaling is belangrijk. Een passende en pakkende naam wil ook helpen, al is het iets kleins zoals de ‘Maart-Taart’. Dat maakt het ‘echt’. Een krachtig ritueel kan door een groepje medewerkers of celebrant worden ontwikkeld, maar kan ook natuurlijk en spontaan ontstaan.”

Nieuwsgierig naar dit verkennende overzicht?

Download het rapport Ruimte voor rituelen in het voortgezet onderwijs.

Met dank aan het Humanistisch Verbond voor het financieel mogelijk maken van dit onderzoek.

We weten dat rituelen op scholen met een religieuze achtergrond een belangrijke rol spelen in de persoonsvorming en gemeenschapsvorming. Maar ook in het openbaar voortgezet onderwijs worden er tal van rituelen georganiseerd. Isolde de Groot, Emy Spekschoor en Joanna Wojtkowiak van de Universiteit voor Humanistiek verrichtten een verkennend onderzoek op drie middelbare scholen. In het rapport ‘Rituelen op scholen’ presenteren ze hun bevindingen.