Joep Dohmen: 'Beschouw autonomie als positieve vrijheid'
6 juli 2015
Trouw columnisten Jean Jacques Suurmond en Bert Keizer zijn in de krant in een felle strijd verwikkeld over de aard van dementie. Waar Suurmond het verlies van het 'ik' schetst als een kans, zet Bert Keizer de ziekte weg als een rotziekte. Joep Dohmen reageerde op de discussie, tijdens zijn afscheid van de Universiteit voor Humanistiek als hoogleraar Wijsgerige ethiek, afgelopen vrijdag 3 juli. Zaterdag 4 juli lichtte hij zijn standpunt verder toe tijdens een interview in Trouw met Stevo Akkerman.
Bekijk filmopnames van de afscheidsrede.
"In de laatste fase van dementie is al heel veel 'ik' verloren gegaan.", legt Dohmen uit. "Suurmond probeert de angst die mensen daarvoor hebben om te turnen, door te zeggen dat het allemaal zo erg niet is. Want ontdaan van jezelf, zegt hij, kom je pas echt in de buurt van je bestemming. Dan glanst de ziel op. Heel opmerkelijk hoe hij hierover spreekt in termen van vreugde en feest."
Een gevaarlijke provocatie, vindt Dohmen: "... Ons bestaan, waarin we proberen een beetje autonoom te zijn, keuzes te maken, goed te leven - dat hele geploeter wordt door hem in één klap van tafel geveegd: het stelt allemaal geen reet voor."
Over de discussie: "Hier staan twee mensen tegen over elkaar, een gelovige en een wetenschapper. Keizer kan als wetenschapper, misschien ook als darwinist, niets met de opvatting van Suurmond. Ze spreken elkaars taal niet. Maar in zekere zin lijken ze toch op elkaar. Suurmond weet wat de zin van het bestaan is: de ontmenselijking, je van alle concrete gedaantses ontdoen om inde buurt te komen van je ziel. Keizer is net zo stellig als Suurmond: er is geen zin, dus zoek er ook niet naar. Hij heeft een materialistische opvatting over het bestaan, alsof er niets te zeggen zou zijn over de kwaliteit van het leven. Maar in de filosofie is het sinds een paar eeuwen gebruikelijk om niet meer zo vanuit de hoogte te spreken over de bestemming van de mens, alsof die objectief aanwezig of afwezig zou zijn, een gegeven, los van je eigen verhaal. Mens-zijn is: zelf betekenis geven aan je leven."
Maar is het geen illusie om te denken dat wij dat kunnen, al dan niet dement?
"Het kan inderdaad een probleem zijn van de moderniteit dat wij mensen zingeving volledig in eigen hand te hebben. Als de persoonlijke autonomie zo beperkt wordt opgevat, namelijk dat je helemaal in je eentje, los van alles en iedereen, zin kunt geven aan je leven, dan gaat het fout. Dan blijf je steken bij autonomie als negatieve vrijheid: bemoei je niet met mij, ik bepaal zelf welke kant ik op ga. Dat is plat. Autonomie is positieve vrijheid: bewust vorm geven aan je leven, door bezinning, oefening en door het gesprek met anderen, zowel uit het verleden als uit het heden."
Hert hele interview is te lezen in Trouw, zaterdag 4 juli 2015.
Prof.dr. Joep Dohmen (1949) is sinds 1998 verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek, sinds 2007 als hoogleraar Wijsgerige en praktijkgerichte Ethiek. Afgelopen najaar ging hij met emeritaat. Hij is nu lector Bildung bij het Centrum voor Humanistische Vorming.
Joep Dohmen studeerde filosofie in Utrecht, Berlijn en Leuven. In 1992 was hij medeoprichter van Filosofie Magazine en adjunct-hoofdredacteur tot 1998. In 1994 promoveerde hij op Nietzsche over de menselijke natuur (Kampen, Kok 1994). In 2002 verscheen de anthologie Over levenskunst. De grote filosofen over het goede leven (17e druk, 2013). Centraal in zijn filosofische activiteit staat de ontwikkeling van een bestaansethiek (levenskunst), een moraal waarin de ethiek van de zorg voor zichzelf, de zorgethiek en de deugdethiek met elkaar zijn geïntegreerd. Concrete toepassingen daarvan zijn projecten van morele educatie (Bildung van jongeren), en de kunst van het ouder worden (Senior Academy). Kernthema’s in de bestaansethiek zijn: autonomie, authenticiteit, deugden, geluk, houding, motivatie, tijd, vrijheid, zelfverwerkelijking, zelfzorg en zingeving.
Zie ook: www.joepdohmen.com
Trouw columnisten Jean Jacques Suurmond en Bert Keizer zijn in de krant in een felle strijd verwikkeld over de aard van dementie. Waar Suurmond het verlies van het 'ik' schetst als een kans, zet Bert Keizer de ziekte weg als een rotziekte. Joep Dohmen reageert op de discussie, tijdens zijn afscheid als hoogleraar Wijsgerige ethiek afgelopen vrijdag 3 juli, aan de Universiteit voor Humanistiek. En tijdens een interview in Trouw met Stevo Akkerman.