Onderzoeksrapport: Loting voor deelname aan wijkcomités is goed voor lokale democratie
12 december 2022
Rotterdam experimenteerde met loting voor burgers die zitting willen nemen in wijkcomités. Wat blijkt? Buurtbewoners maken serieus werk van hun rol als volksvertegenwoordiger. Wel vergt het extra ambtelijke inspanning. Maar dat is geen goede reden om deze participatie boost voor de lokale democratie te beëindigen, vinden onderzoekers Susan Brand (Gemeente Rotterdam) en Menno Hurenkamp (Universiteit voor Humanistiek). Zij voerden een onderzoek uit in opdracht van de Gemeente Rotterdam, dat onlangs is gepubliceerd.
Het probleem is bekend, zo leggen de onderzoekers uit. Een flinke groep burgers houdt zich verre van de reguliere lokale politiek. Dit werd bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen pijnlijk zichtbaar met een opkomstpercentage in Rotterdam van slechts 38,9 procent. Een veelgehoorde verklaring is dat mensen de door verkiezingen aangewezen volksvertegenwoordigers zien als deel van een elite, die in geheimtaal praat en vooral de eigen zaakjes goed regelt.
Wie van afstand naar de representatieve politiek kijkt, ziet inderdaad heel veel mensen die nogal op elkaar lijken, qua achtergrond en opleiding. Maar wat nu als je in plaats van verkiezingen het lot gebruikt om mensen aan te wijzen om mee te besturen? Komt er dan een veel diversere groep burgers aan het woord? Om dit uit te zoeken experimenteerde de Gemeente Rotterdam de afgelopen jaren met gelote wijkcomités in de wijken Pendrecht, de Tarwewijk en Middelland.
Loting
In opdracht van de gemeente verrichtten Susan Brand en Menno Hurenkamp een kwalitatief onderzoek naar dit experiment. Ze onderzochten in hoeverre het werken met de gelote wijkcomités hielp om een diverse groep burgers te activeren. Ze keken daarbij vooral naar meningen en gedrag van mensen in de comités. Er is immers al wel veel onderzoek gedaan naar de principes en methoden van loting, en ook hoe mensen in het algemeen denken over loting, maar er is nog weinig onderzoek gedaan naar hoe gelote mensen denken over hun deelname.
Ze kwamen tot de conclusie dat de aanpak inderdaad leidde tot een diversere en representatieve vertegenwoordiging. Ook raakten bewoners meer betrokken bij de besluitvorming. Burgers met weinig vertrouwen, kennis of ervaring, bleken onder voorwaarden bereid om zich ergens voor in te zetten, mits zij op de juiste manier werden benaderd. Zonder loting waren deze gelote comitéleden niet snel actief geworden in hun wijk. Wel vraagt het betrekken en begeleiden van de inwoners een grote inspanning van professionals. Dat is voor de gemeente een van de redenen geweest om het experiment met de gelote wijkcomités niet voort te zetten.
Lokale democratie
Hoewel er dus geen vervolg wordt gegeven aan het experiment, is het effect van loting op de houding van burgers relevante informatie voor andere beleidscontexten. De informatie uit het rapport helpt nadenken hoe vertegenwoordiging door loting in de praktijk kan worden gebracht, en hoe loting in de toekomst kan worden ingezet voor het bewerkstelligen van een inclusieve lokale democratie.
Je kunt het rapport Kwalitatief onderzoek naar gelote wijkcomités in Rotterdam 2018-2022 downloaden van de website van de Gemeente Rotterdam.
Susan Brand werkt als onderzoeker op de onderzoeksafdeling van de Gemeente Rotterdam (OBI) en promoveert als buitenpromovendus aan de Universiteit voor Humanistiek op het thema burgerparticipatie. In haar onderzoek buigt Susan zich over de vraag wanneer burgers ‘afhaken’ en ‘aanhaken’ in een democratie en wat de overheid kan doen om participatie meer inclusief te maken.
Dr. Menno Hurenkamp is politicoloog, publicist en onderzoeker aan de Universiteit voor Humanistiek. Recente boeken zijn De macht der gewoonte, populisme in de polder met Jan Willem Duyvendak en En nou mag ik even! Burgerschap: wat is het en wat kun je ermee? (Boom, 2021) met Evelien Tonkens. Hij is tevens opleidingscoördinator van de master Burgerschap en Kwaliteit van Samenleven.
Lees ook:
Rotterdam experimenteerde met loting voor burgers die zitting willen nemen in wijkcomités. Wat blijkt? Buurtbewoners maken serieus werk van hun rol als volksvertegenwoordiger. Wel vergt het extra ambtelijke inspanning. Maar dat is geen goede reden om deze participatie boost voor de lokale democratie te beëindigen, vinden onderzoekers Susan Brand (Gemeente Rotterdam) en Menno Hurenkamp (Universiteit voor Humanistiek). Zij voerden een onderzoek uit in opdracht van de Gemeente Rotterdam, dat onlangs is gepubliceerd.