De belofte van nabijheid: een kwalitatief onderzoek naar decentralisatie van arbeidsre-integratie, jeugdzorg en langdurige zorg
Gefinancierd door Instituut GAK
Looptijd: 1 april 2014 tot 31 maart 2018
Met ingang van 2015 kreeg een grote decentralisatieoperatie haar beslag, waarbij gemeenten eerstverantwoordelijke bestuurslaag werden in het ‘sociale domein’, te weten de (arbeids)participatie, langdurige (extramurale) zorg en jeugdzorg. Dit onderzoek plaatst deze driedubbele decentralisatie in de context van de bredere herziening van de verzorgingsstaat, maar zoomt in op het centrale principe van deze herziening, namelijk de belofte van nabijheid.
Waar tijdens de opbouw van de naoorlogse verzorgingsstaat de nieuwe sociale voorzieningen werden beargumenteerd als bevrijding van afhankelijkheid van familieleden, worden nu juist weer onderlinge steun en hulp uit het eigen sociale netwerk gepropageerd als bevrijding van bureaucratische overheidsbemoeienis. De herziening van de verzorgingsstaat wordt op vier principes gebaseerd:
- Nabijheid: participatie verschuift van het nationale naar het lokale niveau, teneinde de zorg dichter bij de burger te organiseren en versnippering tegen te gaan
- Zelfredzaamheid: verschuiving van primaire overheidsverantwoordelijkheid naar primaire verantwoordelijkheid van burgers onderling. Burgers worden gestimuleerd hun eigen problemen op te lossen, zo nodig met beroep op hun sociale netwerk.
- Wederkerigheid: tegenover het verkrijgen van rechten staat de plicht tot het leveren van een tegenprestatie, o.a. in de vorm van (vrijwilligers)werk.
- Integraliteit: breed opgeleide en breed inzetbare professionals in ‘sociale wijkteams’ moeten door hun integrale aanpak dwarsverbanden leggen tussen de drie gedecentraliseerde beleidsterreinen. Hierdoor zou er efficiënter gewerkt kunnen worden dan in de gangbare ‘verkokerde’ werkwijze, waarbij hulpverleners langs elkaar heen werken
Deze principiële herziening van de verzorgingsstaat is niet alleen een bestuurlijke maar ook een affectieve aangelegenheid. Zij gaat gepaard met een appèl op en de promotie van affectieve banden tussen burgers onderling en promoot de ontwikkeling en inzet van die affectieve banden
Onderzoeksmethoden
In het onderzoek ‘De belofte van nabijheid’ onderzoeken we hoe ‘nabijheid’ betekenis krijgt voor sociale professionals en voor burgers die ondersteuning nodig hebben (op het gebied van zorg (Wmo-indicatie), jeugdzorg of participatie) en hun nabije netwerk en in hoeverre dit leidt tot betere kwaliteit van hulp, professionaliteit en interventies. Het project bestaat uit een kort- en een langlopend onderzoek:
- In het kortlopende onderzoek werd door middel van een quick scan en literatuuronderzoek geïnventariseerd op welke manier de vier principes terugkomen in gemeentelijke plannen en projecten voor de drie beleidsterreinen en welke problemen gemeenten daarbij voorzien.
- In het langlopend onderzoek worden in een zestal gemeenten de twee concrete, nieuwe strategieën geanalyseerd die de vier principes van decentralisatie duidelijk belichamen: sociale wijkteams en sociale netwerken.