Herinneringskunst van Tadeusz Kantor

Tadeusz Kantor (1915-1990) was een Poolse theatermaker en beeldend kunstenaar, die gerekend wordt tot de avant-garde in de vorige eeuw. Docent en toneelschrijver André Lefèvre analyseerde het maakproces van diens cyclus Het theater van liefde en dood, en in het bijzonder zijn voorstelling Wielopole, Wielopole als een zogenaamde ‘dramaturgie van het geheugen’.  Op 18 april 2012 verdedigt hij zijn proefschift De Passie van Tadeusz Kantor.

Tadeusz Kantor weigerde zich aan te passen aan het sociaal realisme dat heerste in het communistische Polen. Hij verwerkte de herinneringen uit zijn kinderjaren en de ervaringen met het geweld van twee wereldoorlogen in theater, tekeningen, schilderijen en geschriften in de vorm van geheugenkunst. Lefèvre legt de focus op het uiteenrafelen van de cyclus Het theater van Liefde en Dood, die zijn voornaamste grote theaterwerken omvat: Dodenklas (1975), Wielopole, Wielopole (1980), Artiesten kunnen stikken! (1985), Nooit kom ik hier terug (1988) en Vandaag is mijn verjaardag (1991).

Kantor probeerde in deze cyclus - die hij een ‘teatrum mortis’ noemde - via allerlei technieken herinneringen op te roepen en de dood tussen de levenden te laten verschijnen. Hij maakte herinneringstheater dat de toeschouwer uitdaagt tot het maken van morele keuzes. Tegelijk creëerde hij bij de toeschouwer vervreemding, onder meer door zelf aanwezig te zijn  naast en op het toneel. Kantor gebruikte allerlei technieken uit de beeldende kunsten: het tableau, de fotografie, de happening, de emballage en assemblage, de herhaling en verdubbeling.

Lefèvre maakt in zijn proefschift een analyse van Wielopole, Wielopole, en benadert deze voorstelling als een zogenaamde ‘dramaturgie van het geheugen’.  In deze analyse staat het lichaam en het geheugen in dat lichaam centraal. Lefèvre onderzoekt het beeld dat daaruit ontstaat via de semiotiek (de leer van de tekens en hun gebruik), de iconografie (het beschrijven van de beeldbetekenissen) en wat de fenomenologie over dit geheugen bijdraagt. Volgens Lefèvre gaven Kantors fysieke aanwezigheid op het toneel én het oproepen van de doden naast de levenden dit theater de kenmerken van een performance. Kantor toonde hoe het kwaad, de ellende en de onmenselijkheid van oorlog en geweld toch aanleiding kunnen geven tot hoop.

André Lefèvre is als docent verbonden aan de specifieke lerarenopleiding (SLO) van de School of Arts Gent. Hij is auteur van verschillende dramatische werken, vertaler van toneelstukken, freelance dramaturg en regisseur van theater en muziekspectakels.

Tadeusz Kantor (1915-1990) was een Poolse theatermaker en beeldend kunstenaar, die gerekend wordt tot de avant-garde in de vorige eeuw. Docent en toneelschrijver André Lefèvre analyseerde het maakproces van diens cyclus Het theater van liefde en dood, en in het bijzonder zijn voorstelling Wielopole, Wielopole als een zogenaamde ‘dramaturgie van het geheugen’. Op 18 april 2012 verdedigt hij zijn proefschift De Passie van Tadeusz Kantor.