Over het project Geestelijke weerbaarheid en humanisme
Van 2008 tot 2013 werkten onderzoekers van de UvH aan vier onderzoek projecten, waaronder Geestelijke weerbaarheid en humanisme.
Het onderzoeksproject Geestelijke Weerbaarheid en Humanisme (GW&H) project hield zich bezig met de actualisering van het werk van Jaap van Praag. Jaap van Praag was de founding father van het hedendaagse Nederlandse humanisme. Hij wilde een humanisme ontwikkelen en bevorderen dat mensen geestelijk weerbaar maakt. Hij noemde dit de de ‘grote strijd’.
De verleiding van massabewegingen
Van Praag was in dit streven diepgaand beïnvloed door zijn ervaringen met het opkomende en heersende fascisme in de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw. De oriëntatie en inspiratie die een bewust beleefde levensbeschouwing zoals het humanisme biedt, kan mensen volgens Van Praag weerbaar maken tegen de krachten en verleidingen van totalitaire massabewegingen.
Vitale menselijke waarden
De context waarin geestelijke weerbaarheid vandaag urgent is, is ondertussen aanzienlijk anders dan in de tijd van Van Praag. Waar hij in het overzichtelijk verzuilde naoorlogse Nederland een humanistische levensbeschouwing kon ontwikkelen naast de gevestigde kerken en genootschappen, leven we vandaag in een wereld van toenemende globalisering, migratie, multiculturaliteit, Noord-Zuid ongelijkheid, en (ook levensbeschouwelijke) individualisering – om slechts enkele van de gangbare karakteriseringen te noemen.
Maar ook in deze tijd staan mensen bloot aan de druk van massale verschijnselen: van consumentisme, culturele vervlakking, prestatiedruk, normerende lifestyle- en opiniedruk tot aan mediahypes, islamofobie, en algehele vreemdelingenangst. Geestelijke weerbaarheid is nodig om geen speelbal van dergelijke bewegingen en ontwikkelingen te worden. Nodig omdat deze bewegingen en ontwikkelingen bedreigend zijn voor vitale menselijke waarden als vrijheid, verantwoordelijkheid, solidariteit, en zelfs menselijke waardigheid.
Dialoog
Dit onderzoeksproject legde de relatie tussen humanisme en geestelijke weerbaarheid vanuit een hedendaagse context. Het zocht naar verdere ontwikkeling van een interlevensbeschouwelijk humanisme, vanuit de verwachting dat deze de geestelijke weerbaarheid kan bevorderen die vandaag nodig is. Dit op dialoog gerichte humanisme vertrekt vanuit humanistische grondwaarden en kenmerkt zich – anders dan een monadische levensbeschouwing – door openheid en dialoog. Het zet in op een gezamenlijke zoektocht in plaats van op vastliggende antwoorden, en vraagt daarom een wijze omgang met eindigheid, onzekerheid, en verschillen.
Als dialogische levensbeschouwing manifesteert het humanisme zich als een kritisch onderzoekende en vernieuwende beweging in de cultuur – als een eigen traditie dus, maar niet met uitsluiting van andere tradities. Als onderzoekende en op (wetenschappelijk) debat gerichte levensbeschouwing zoekt het humanisme uitdrukkelijk verbinding met ‘humanistisch’ te noemen elementen en stromingen in andere religieuze en levensbeschouwelijke tradities.
Historisch, empirisch, filosofisch
In het project werden drie perspectieven gehanteerd.
- een historisch perspectief, gericht op onderzoek naar de geschiedenis van het humanisme
- een empirisch/praktijkgericht perspectief, in het bijzonder (maar niet uitsluitend) gericht op onderzoek naar geestelijke begeleiding.
- een filosofisch perspectief,in het bijzonder (maar niet uitsluitend) gericht op onderzoek naar de betekenis van voorbeeldfiguren.
De uitvoering van het onderzoek was niet beperkt tot sociale- en geesteswetenschappelijke methoden en benaderingen zoals filosofie, ethiek, geschiedwetenschap, religiestudies en psychologie. De bedoeling was deze benaderingen te verbinden met levenswetenschappelijk onderzoek, waaronder evolutie- en gedragsbiologie (De Waal, Hrdy) en hersenonderzoek op het gebied van onder andere spiegelneuronen (Gallese, Iacoboni).
De ontwikkelde onderzoekslijnen worden verder voortgezet in de leerstoelgroepen Grondslagen en Methoden en Zorg en Welzijn (Geestelijke Begeleidingsstudies).