Zingeving op latere leeftijd in een zorgomgeving
27 juni 2023
Claudy Weijers verrichtte onderzoek naar het proces van zingeving bij mensen op latere leeftijd die een vorm van ouderenzorg ontvangen (langdurende zorg, revalidatie of thuiszorg). Ze combineerde literatuuronderzoek met uitgebreid empirisch onderzoek. Ze interviewde daarvoor niet alleen de cliënten zelf, maar ook hun naasten en zorgverleners. Het proces van zingeving benaderde ze vanuit drie invalshoeken die bij zingeving op latere leeftijd een belangrijke rol spelen: waarden(her)oriëntatie (wat vond en vindt men belangrijk in het leven?), het ervaren van zowel kracht als kwetsbaarheid, en het bezig zijn met het levensverhaal.
Zo zag ze dat cliënten bij het ouder worden niet zozeer nieuwe waarden ervaren, maar zich er wel steeds meer bewust van worden wat ze altijd al belangrijk vonden. Dit sterkere bewustzijn gebruiken ze om zich in het hier en nu staande te houden bij de uitdagingen die horen bij het ouder worden. Genoemde waarden gaan over zowel ‘alledaagse’ als ‘transcendente’ waarden. Deze laatste waarden zijn meestal ingebed in een levensbeschouwing.
Existentiële kwetsbaarheid
Cliënten ervaren ook dat ze gegroeid zijn door tegenslagen in het leven. Juist het zich verhouden tot kwetsbaarheid kan mensen een gevoel van kracht en zingeving geven. Het gaat hierbij dan niet zozeer om wat men wel of niet nog kan, maar om de betekenis hiervan voor wie men is, om existentiële kwetsbaarheid. Verder denken de respondenten dat we in onze samenleving ouder worden vooral verbinden aan kwetsbaarheid en dat we dit zien als iets negatiefs. Deze beeldvorming heeft een negatieve invloed op de cliënten. Toch verhindert het hen niet om hun leven te ervaren als zinvol.
Bezig zijn met het levensverhaal is voor alle cliënten een belangrijke bron van zingeving. Daarbij is voor hen belangrijk dat ze dit in samenspraak met hun sociale omgeving kunnen doen: ze moeten voldoende belangstelling ervaren en willen hun ervaringen graag delen met naasten en verzorgenden, al geven ze dit niet altijd aan. Bovendien is het levensverhaal vrijwel altijd een gezamenlijk verhaal, het is verweven met dat van anderen en dat maakt dat ook zingeving gezamenlijk tot stand komt.
Aanbevelingen
Op basis van de bevindingen komt Weijers tot een aantal aanbevelingen: “Het blijkt dat levensbeschouwing vaak wordt beschouwd als privé. Daardoor is het belang ervan voor de zingeving van cliënten niet goed zichtbaar en is ook de zorgomgeving er niet altijd op ingericht. Het helpt als cliënt en medewerkers zich bewust worden van de betekenis die levensbeschouwing heeft voor het ervaren van zin.” Ze pleit voor aandacht voor deskundigheid van medewerkers rondom het omgaan met levensbeschouwing, levensbeschouwelijke voorzieningen en het actief aanbieden van zorg (in plaats van alleen vraaggericht werken).
Weijers vervolgt: “Cliënten ervaren existentiële kwetsbaarheid in het contact met hun sociale omgeving. Het is dus van belang om aandacht te hebben voor het tot brengen of in stand houden van de verbinding met de sociale omgeving van de cliënten, en de attitude van verzorgenden. Hierbij kan ook intervisie in het team helpen.” Voor wat betreft het levensverhaal missen cliënten vaak geïnteresseerd publiek: ze ervaren dat ze lang niet altijd hun verhaal kwijt kunnen bij hun sociale omgeving, en dit weerhoudt hen ervan om te vertellen. Het kan helpen als zorgverleners hier oog voor hebben.
Tot slot vertelt ze: “De beïnvloeding van zingeving op latere leeftijd verloopt vooral via relaties. Dat kan op allerlei manieren doorwerken. Het is dus zaak om daar goed naar te kijken. Het bestaat meestal ook niet uit concrete oplossingen. Je kunt al veel bereiken door je houding te veranderen, te zorgen voor de juiste randvoorwaarden en je zorgvisie erop aan te passen. En een bepaalde deskundigheid kan van toegevoegde waarde zijn. Ik denk dan aan het ontwikkelen van bewustzijn van wat voor de cliënten van wezenlijk belang is, en het adequaat reageren daarop. Bij deskundigheidsbevordering kan het zowel gaan om verbetering van het werk van verzorgenden (algemene deskundigheid) als om een aanvulling op wat zij kunnen bieden, door middel van geestelijk verzorgers en psychologen (specifieke deskundigheid).”
Claudy Weijers is geestelijk verzorger bij ouderenzorgorganisatie Axioncontinu. Daarnaast verrichtte zij de afgelopen jaren promotieonderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek.
Praktische informatie
https://www.uvh.nl/actueel/agenda/promotie-claudy-weijers
Vanaf 27 december 2023 is het proefschrift gratis te downloaden vanaf ons Research Portal Pure.
Hoe verloopt het proces van zingeving van ouderen die een vorm van zorg ontvangen? En wat zou je eventueel kunnen doen om dit proces te ondersteunen? Op 27 juni verdedigt Claudy Weijers haar proefschrift De oogst van het geleefde leven. Zingeving op latere leeftijd in een zorgomgeving aan de Universiteit voor Humanistiek.
