Thomas Kampen: ‘Professionalisering van beroep sociaal werker is harder nodig dan ooit’
17 oktober 2024
Het sociaal werk is gevoelig voor beleidstrends, ook wanneer deze de kernwaarden van het vak, zoals rechtvaardigheid en respect voor diversiteit, onder druk zetten. Radicaal-rechts populisme vormt een serieuze uitdaging voor deze waarden. Hoe blijven sociaal werkers trouw aan hun principes wanneer beleid hen dwingt keuzes te maken die hier haaks op staan? Kampen toont aan hoe sociaal werkers, zowel in Nederland als daarbuiten, omgaan met morele nood.
Morele nood ontstaat wanneer publieke dienstverleners beleid moeten uitvoeren dat haaks staat op hun professionele morele identiteit of rolopvatting. Denk aan sociaal werkers in de dak- en thuislozenopvang, die de effecten gaan voelen van de onlangs aangekondigde stopzetting van de bed-bad-broodregeling. Volgens de regels kunnen zij uitgeprocedeerde mensen niet onderbrengen bij de reguliere opvang, maar mensen tegen hun zin op straat laten slapen strookt niet met de kernwaarden van hun beroep.
Kampen: “Wanneer sociaal werkers langdurig herhaaldelijk worden geconfronteerd met morele nood hebben zij volgens onderzoeker Albert Hirschman drie opties: exit (ze stappen op), voice (ze protesteren) en loyalty (ze blijven trouw aan hun werk). Ik leg me in mijn onderzoek vooral toe op loyaliteit, omdat de grote meerderheid van sociaal werkers loyaal blijft aan hun werk, ondanks onmogelijke situaties en morele nood. Dat maakt nieuwsgierig naar wat hen drijft. Bovendien zullen sociaal werkers die loyaal zijn aan hun werk minder snel vertrekken en zijn zij eerder geneigd om zich uit te spreken. Ook is er meer aandacht nodig voor de vraag aan wie of wat sociaal werkers precies loyaal zijn: aan beleid, aan de cliënt, aan hun vak?”
Gespleten loyaliteit
In zijn oratie beschrijft Thomas Kampen de reacties van sociaal werkers op drie beleidsontwikkelingen van de afgelopen decennia in Nederland, die leidden tot morele nood: New Public Management, het zelfredzaamheidsideaal en de opdracht om naasten te betrekken bij zorg en ondersteuning. Hij ziet in de reacties een patroon dat hij ‘gespleten loyaliteit’ noemt. “Terwijl ze proberen trouw te blijven aan hun beroepsidealen, omschrijven zij hun handelen in de taal van beleid dat daar haaks op staat. Hiermee proberen zij de morele nood te lenigen.” Dat heeft volgens Kampen een problematische kant. Morele nood is namelijk ook een indicator van beleid dat doorschiet of tekortschiet. “Wanneer morele nood verhuld wordt door bijvoorbeeld stil verzet, dan weten we dus ook niet waar beleid faalt.”
Kampen ziet deze gespleten loyaliteit ook elders in Europa en geeft een aantal voorbeelden. Hij komt tot de conclusie dat het werkelijke probleem niet het handelen van sociaal werkers zelf is, maar het feit dat sociaal werkers betrekkelijk weinig tegen beleid in het geweer kunnen brengen. “Daarom is het belangrijker dan ooit tevoren om het sociaal werk verder te professionaliseren, door de kennisbasis en zeggenschap binnen de beroepsgroep te versterken. Dit vereist niet alleen academisch onderzoek en onderwijs, maar ook meer werkzekerheid en continuïteit voor sociaal werkers, zodat zij in staat blijven ethisch en professioneel te handelen.”
Gespleten Loyaliteit: Sociaal werkers in morele nood, Thomas Kampen, 2024
Hoogleraar en socioloog Thomas Kampen houdt zich al jarenlang bezig met onderzoek naar sociaal werk door wijkteams en klantmanagers van de sociale dienst, en cliëntervaringen met publieke dienstverlening. Hij publiceerde hierover in internationale wetenschappelijke tijdschriften, Nederlandstalige vakbladen als Sprank en Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, en boeken voor een breed publiek, waaronder Streng maar onrechtvaardig, De verhuizing van de verzorgingsstaat en De affectieve burger. Hij promoveerde in 2014 aan de Universiteit van Amsterdam en is sinds 2015 verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek, sinds september 2023 als hoogleraar. In 2021 was hij fellow aan het Netherlands Institute of Advanced Studies en van 2016 tot 2019 part-time lector aan Hogeschool Inholland.
Lees ook
Opkomst radicaal-rechts vraagt om antwoord sociaal werk | Trouw
In zijn oratie 'Gespleten Loyaliteit: Sociaal werkers in morele nood' belicht Thomas Kampen de worstelingen van sociaal werkers die balanceren tussen het volgen van beleid en ethisch handelen. Hij ziet deze worsteling toenemen in landen waar radicaal-rechts populisme de overhand krijgt. Om hen minder afhankelijk te maken van beleid is het belangrijker dan ooit om het sociaal werk verder te professionaliseren, aldus de hoogleraar Sociaal Werk aan de Universiteit voor Humanistiek. Dat kan door de kennisbasis en zeggenschap binnen de beroepsgroep te versterken.
