Oratie Menno Hurenkamp: ‘Wederkerigheid om democratie armoede tegen te gaan’
12 april 2024
Voor wie om democratie geeft, is er in 2024 genoeg reden tot waakzaamheid. Door de opkomst van het populisme en door hoe we in ‘bubbels’ leven is er ‘democratiearmoede’ ontstaan, aldus Menno Hurenkamp. “We denken dat de hardste stem telt, we trekken ons terug in de eigen sfeer, en we maken ons wel druk om de rechtstaat, maar niet of veel minder om de uitvoering. Democratiearmoede is het verkalken van ons vermogen om het als gelijken onder elkaar uit te houden, ondanks verschillen van mening over cultuur, ondanks verschillen in inkomen of vermogen.”
Mensenwerk
Hier is iets aan te doen, denkt Hurenkamp, al vraagt dit wel een inspanning van ons allemaal. Het begint met begrijpen dat democratie mensenwerk is. Hij legt dit uit aan de hand van vier criteria waarmee je democratie kunt meten. “Het eerste criterium van democratie is dat niemand zich horig of ondergeschikt mag voelen. Kunnen alle burgers elkaar recht aankijken, zonder vrees voor de ander? Ten tweede moet iedereen zich een beetje eigenaar voelen. Al die mooie instituties, de wetten, sociale voorzieningen, huizen, wegen, scholen horen een beetje van ons allemaal te zijn en we moeten er gelijk toegang toe hebben.”
Het derde criterium voor democratie als mensenwerk is gelijke participatie. “Eerlijke dialoog is cruciaal voor goede besluiten. Zonder betrokkenheid van de mensen voor wie beleid is, deugt dat beleid meestal niet.” Het vierde criterium voor democratie als mensenwerk is wederkerigheid. “Opvattingen van andere mensen bij voorbaat afserveren als onrechtmatig of achterhaald kan niet, dan suggereer je dat ze geen burgers zijn. Zonder je in anderen te proberen te verplaatsen, is er geen ruimte voor meningsverandering.”
Wederkerigheid
Deze vier criteria liggen onder vuur van ‘valse vrienden’, van hedendaagse narratieven die leiden tot verschraling van ons gesprek over democratie. Nodig is allicht het verbeteren van de bestaande representatieve democratie en nodig zijn ook experimenteren met innovaties in de omgang tussen burgers en bestuurders. Maar het gaat er ook om dat we ons af en toe in elkaar kunnen verplaatsen. "Er is een gat in ons denken en doen over democratie, en dat gat heeft de vorm van wederkerigheid. Daarom wil ik de komende jaren vooral in lokaal initiatief en samenwerkingen tussen burgers onderzoeken hoe we de twee huidige strategieën om de democratie te verstevigen kunnen complementeren. Hoe kan wederkerigheid vorm krijgen? Wanneer slagen mensen erin zich in anderen te verplaatsen, wat is daarvoor nodig, hoelang duurt dat en wat voor consequenties verbinden burgers eraan? Hoe koesteren mensen naast hun dierbare identiteit soms ook even een collectieve identiteit? Met andere woorden: Waar zit de potentie om nieuw leven te blazen in onze verbeelding van democratie? Dat is belangrijk, want, ook al vergeten we dit nog al eens: democratie werkt.”
Beluister ook
Interview met Menno Hurenkamp op Radio 1
Op 12 april sprak Menno Hurenkamp zijn oratie over democratie uit aan de Universiteit voor Humanistiek met als titel Valse vrienden? Democratiearmoede en wat eraan te doen.
