Deel 4: Vrijdenkers in verzuild Nederland. De Dageraad, 1900-1940. Een bronnenstudie

UITVERKOCHT

Een gedigitaliseerde versie in doorzoekbaar DPF formaat kunt u gratis downloaden.

Tussen de twee Wereldoorlogen behoorden de vrijdenkers van De Dageraad tot de meest overtuigde verdedigers in Nederland van de democratie en tot de felste bestrijders van het antisemitisme en nationaal-socialisme. Hoewel de vereniging al sinds 1856 bestond, was deze periode hun finest hour.

Vrijdenkers staan bij velen vooral bekend als atheïsten, als monomane bestrijders van godsdienst en de Kerken. Dit boek laat zien dat in ieder geval in de jaren 1900-1940 dit een te simpel beeld is. Hun atheïsme was maar een onderdeel van een veelomvattender gedachtegoed, het 'denken zonder dogma's'. De strijd tegen bevoogding en dogmatiek, met name bij de Katholieke Kerk die zich sinds 1917 in een sterke katholieke zuil organiseerde, vloeide daaruit voort. Maar zeker zo belangrijk was hun strijd tegen nationalisme, militarisme en kolonialisme, en vóór democratie, mondigheid, mensenrechten en broederschap. In de jaren '30 waren de dageradianen de bestrijders bij uitstek van fascisme, nationaal-socialisme en jodenhaat. Hun betrokkenheid op deze terreinen kwam tot uiting in tal van activiteiten: publicaties, debatten, lezingen, meetings, radio-uitzendingen. Ze behoorden ook tot de eersten die een vooruitstrevend standpunt innamen over onderwerpen als geboortebeperking, homofilie, crematie en euthanasie.

Maar hun onafhankelijke ideeën en met name hun kritiek op Hitler, Mussolini, Franco en de paus vielen slecht bij het kabinet-Colijn. Vanaf 1933 begon de grote repressie: ambtenaren mochten geen lid meer zijn van De Dageraad, vrijdenkers-radiouitzendingen werden gecensureerd en vervolgens geheel verboden. Tegelijk begonnen NSB-knokploegen de Dageraadsbijeenkomsten te verstoren. Maar ondanks deze repressie en ondanks het feit dat De Dageraad een kleine organisatie was - ze telde nooit meer dan een paar duizend leden - bleef het een formidabele verdediger van de democratie.

Dit is het eerste boek over De Dageraad in deze periode, dat direct is gebaseerd op een breed onderzoek in de archieven. Het geeft daarmee uit de eerste hand een boeiend beeld van hun ideeëngoed, hun politieke en maatschappelijke activiteit, en van de karakteristieke personen in de beweging.

Auteur: Jo Nabuurs

Uitverkocht en gratis te downloaden