Samenwerkingsproject Sociale weerbaarheid van ouderen

Anja Machielse, emeritus hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid, bekleedt sinds 2015 de bijzondere leerstoel Sociale Weerbaarheid van Ouderen, een samenwerking met de Gemeente Rotterdam. Samen met Inge Klück, beleidsadviseur Aanpak eenzaamheid en zingeving bij de gemeente, vertelt zij over de samenwerking. “Het is belangrijk dat wetenschappelijk kennis en de praktijk samenkomen.”

Inge: “Bijna elf jaar geleden heeft de Gemeente Rotterdam als eerste gemeente in Nederland een eenzaamheidscoalitie opgericht van organisaties die met ouderen werken, en rond dezelfde tijd is een landelijk programma over eenzaamheid van ouderen gestart.”

Anja: “Als onderzoeker heb ik al die jaren nauw samengewerkt met die coalitie en onder meer een typologie met interventieprofielen ontwikkeld, die de complexiteit van eenzaamheid laat zien. Daarvoor kreeg ik inzage in meer dan driehonderd logboeken van professionals en een groot deel van de ouderen die daarin beschreven werden, heb ik zelf gesproken. Die samenwerking met professionals was essentieel, want zonder hun bemiddeling had ik deze ouderen niet kunnen bereiken.”

Inge: “Er is ook een training opgezet, die veel professionals en vrijwilligers hebben gevolgd. Vorig jaar hebben we de zesdelige podcast Stemmen van Eenzaamheid gemaakt om de interventieprofielen nog beter te presenteren en een veel groter publiek te bereiken.”

Anja: “En samen met acteur Kees van Loenen geef ik momenteel theatervoorstellingen waarin we de interventieprofielen uitbeelden en bespreken met het publiek.

Maar we doen veel meer. We hebben echt een Rotterdamse aanpak ontwikkeld, waarin alle facetten van ouderen en eenzaamheid samenkomen. Er zijn verschillende lerende praktijken, bijvoorbeeld over de sociale vitaliteit van wooncomplexen voor ouderen, over migrantenouderen, en over eenzaamheid en zingeving, waarin kennis wordt gedeeld en praktijkervaringen uitgewisseld worden. Ik ken geen andere gemeente waar dit zo uitgebreid gebeurt.”

Driehoek

Inge: “Dit jaar heeft de gemeente geld beschikbaar gesteld aan wooncorporaties om sociale huismeesters aan te stellen. Die ondersteunen ouderen bij veilig langer thuis wonen en kijken regelmatig hoe het in sociaal opzicht met oudere bewoners gaat. Er is een kerngroep met vertegenwoordigers van welzijnsorganisaties en corporaties, waarin het versterken van de vitaliteit in seniorencomplexen centraal staat. Het overleg wordt georganiseerd door de gemeente en er schuiven regelmatig meer mensen van de gemeente aan.”

Anja: “Daarnaast doe ik onderzoek in de wooncomplexen naar de onderlinge contacten van ouderen en hun behoeften aan verbinding en zingeving. De kennis die dit oplevert deel ik dan weer met betrokken professionals, met de gemeente en met de bewoners zelf. Het is dus een driehoek met een voortdurende uitwisseling van kennis en ervaringen tussen onderzoek, beleid en praktijk. Daar leren alle partijen van.”

Inge: “Het is belangrijk dat er een plek in de stad is waar de kennis en ervaringen samenkomen, waar nieuwe professionals weer gebruik van kunnen maken, zodat we niet steeds opnieuw het wiel uit hoeven te vinden.”

Anja: “Een ander voorbeeld van de eenzaamheidsaanpak zijn de 75+-huisbezoeken, waarbij ouderen bezocht worden door (getrainde) vrijwilligers. Door de jaren heen hebben we een werkwijze ontwikkeld voor de gespreksvoering en de hulpverlening aan deze ouderen en die wordt regelmatig aangepast omdat we steeds beter weten hoe we het beste bij de ouderen kunnen aansluiten.”

Verbreding

Inge: “De tweede termijn van de bijzondere leerstoel is nu met een jaar verlengd. Dat is ten eerste een voortzetting van het werk dat we alle jaren hiervoor gedaan hebben. De verlenging geeft ons de gelegenheid om de opgedane kennis te borgen. Bovendien is de aanpak van eenzaamheid het afgelopen jaar uitgebreid naar een nieuwe doelgroep. Naast ouderen werken we nu ook aan een aanpak van eenzaamheid van jongeren. Die is nog in ontwikkeling, en door de verlenging hebben we meer tijd om daar een aantal belangrijke stappen in te zetten. Verder willen we er voor zorgen dat het thema eenzaamheid beter ingebed is in andere beleidsterreinen dan zorg en welzijn. Er spelen altijd verschillende factoren mee, bijvoorbeeld armoede of een migratieachtergrond.

Bovendien vinden we het belangrijk dat de adviezen die voortkomen uit Anja’s onderzoeken na de verkiezingen van volgend jaar terecht komen bij de nieuwe gemeenteraad en het nieuwe college. Het komende jaar benutten we verder om na te denken over het vervolg van de eenzaamheidscoalitie.”

Anja: “Daar deel ik ook de kennis en expertise van de Wetenschappelijke Adviescommissie ‘Een tegen Eenzaamheid’ waar ik lid (en sinds kort voorzitter) van ben. We hebben onlangs een advies voor de Tweede Kamer uitgebracht, waarin we aangeven hoe het tegengaan van eenzaamheid op verschillende beleidsterreinen vorm zou kunnen krijgen. Zo sluiten de gemeentelijke en landelijke ontwikkelingen goed op elkaar aan.

De brede aanpak is in Rotterdam goed ingebed omdat het al zoveel jaren een belangrijk thema is in het stedelijk beleid. Je kan gerust zeggen dat Rotterdam hierin een koploper is. Hier is mede door onze lange samenwerking veel gedaan waar andere gemeenten ook weer van leren.”  

Meerwaarde van de samenwerking

Inge: “De grootste meerwaarde van de samenwerking vind ik dat de verschillende onderdelen elkaar steeds voeden, en dat je continu met elkaar in gesprek bent. Gemeenten werken vaker samen met wetenschap, maar meestal is dat incidenteel. Het fijne van het bijzonder hoogleraarschap van Anja is dat we langdurig met elkaar kunnen samenwerken.”

Anja: “Dat zorgt voor continuïteit, voor het doorgeven van kennis aan nieuwe beleidsmedewerkers en professionals. Die wisselwerking is heel belangrijk. Als wetenschapper krijg ik veel inzicht in de complexiteit van eenzaamheid door met mensen zelf te praten. Daarnaast is het belangrijk om voortdurend te sparren met professionals, om te horen  waar zij in hun werk tegenaan lopen, en te zien wat zij doen met de kennis die ik inbreng.”

Inge: “Anja is een begrip voor professionals in Rotterdam. Haar kennis wordt zeer gewaardeerd. Zij komt echt in contact met mensen die eenzaam zijn, en daarmee laat ze zien dat wetenschap er in de praktijk werkelijk toe doet.”

Anja: Van Inge leer ik veel over de gemeentelijke context waarin het beleid wordt gemaakt en de noodzaak om verantwoording af te leggen over dat beleid. Zo is eenzaamheid nu bijvoorbeeld een van de thema’s die onderzocht worden in het kader van het zogenaamde ‘impactgedreven werken’ van de gemeente. Het is interessant om betrokken te zijn bij de werkgroep die hiermee bezig is en te merken dat er ook aandacht is voor de ervaringen van de mensen die het betreft.

Lees ook:

• Bijzondere leerstoel Anja Machielse in Rotterdam met een jaar verlengd
• Onderzoeksproject Interventieprofielen voor de aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement van ouderen
• Onderzoeksproject Vitale woongemeenschappen in Rotterdamse ouderencomplexen
• ‘De kwetsbare balans tussen wonen en zorgen in seniorencomplexen’